درباره اخلاق، علوم گوناگونی پدید آمده است که هر کدام به جنبه خاصی درباره آن می پردازد؛ مثل علم اخلاق، اخلاق وصفی، فلسفه اخلاق و ...فلسفه اخلاق به مبادی تصوری و تصدیقی علم اخلاق می پردازد و می توان مباحث آن را به شکل ذیل تنظیم کرد:1. مبادی تصویری همچون مفاد باید و نباید، حسن و قبح، مسوولیت، ارزش، الزام.2. مبادی تصدیقی همچون ماهیت قضایای اخلاقی، مدرک قضایای اخلاقی، معیارهای قضایای اخلاقی، کلیت قضایای اخلاقی، رابطه باید و هست.3. نظام اخلاق اسلام و مبانی آن.بایسته های فلسفه اسلامی عبارتند از: ارایه نظام اخلاقی با همه تفاصیل، استخراج یک فلسفه اخلاق از آیات و روایات، بیان نتایج دور و نزدیک نظام اخلاقی اسلام.

در این مقاله، پس از ذکر مقدمه ای کوتاه و کلی در خصوص موقعیت و اهمیت کنونی فلسفه اخلاق، به تعریف واژگان کلیدی پرداخته و سپس گزارشی اجمالی از تئوری های مختلف مطرح در خصوص فلسفه اخلاق و ارتباط این تئوری ها با اخلاق پزشکی ارایه گردیده است. در مبحث پایانی از رابطه فلسفه اخلاق مورد نظر دین مقدس اسلام با علم پزشکی سخن رانده شده و بیان گردیده که رفتار اخلاقی متخصصان علوم پزشکی بر اساس اصول اخلاقی اسلامی، رفتاری درونی بوده و بنابراین اخلاق پزشکی بر پایه این اصول، می باید در درون اشخاص نهادینه شود، نه این که بخواهیم اخلاق حرفه ای پزشکی را با زور قانون و مجازات، حاکم کنیم. در نظام اخلاقی اسلام، نیت نقشی محوری دارد و بنیان ارزش اخلاقی و منشا خوبی ها و بدی ها به شمار می رود. از نگاه اسلام تنها خوب بودن کار (حسن فعلی) برای ایجاد ارزش اخلاقی، کافی نیست. بلکه افزون بر آن، انگیزه فاعل نیز باید نیک و الهی باشد (حسن فاعلی). تنها در این صورت است که فعل اخلاقی، برای فاعل آن، سعادت بخش است و به عبارتی فعل اخلاقی، فعلی است که از ایمان به خدا و ایمان به روز قیامت سرچشمه گرفته باشد و به همین جهت اخلاق در اسلام، امری درونی دانسته شده است.

توده افراد در قضاوت های اخلاقی خود از ساز و کاری پیروی می کنند که تا حد زیادی با قواعدی که فیلسوفان اخلاق بیان می کنند متفاوت است، چیزی که ما آن را اخلاق عامیانه می نامیم. توده افراد هنگام قضاوت اخلاقی، بیش از همه به مقدورات اخلاقی انسان توجه دارند و از هیچ کس انتظار اخلاقی زیستن کامل را ندارند. توده افراد پیشاپیش مفروض می دارند که اخلاقی زیستن کامل مطلوبی است فراتر از مقدورات اخلاقی آدمی. این فرض ناگفته و نانوشته بنیاد کنش های اخلاقی توده افراد را تشکیل می دهد. در مقابل، به نظر می رسد نظام های اخلاقی برآمده از اندیشه فلاسفه اخلاق به طور پیشینی شکل گرفته اند و با درنظر داشتن یک انسان اخلاقی آرمانی، از انسان ها انتظار دارند که به چنان جایگاهی دست یابند. این پیش فرض به ارائه نظریه هایی در قلمرو فرااخلاق و اخلاق هنجاری منجر می شود که با تعیین معیارهای بسیار سخت گیرانه که با زیست عملی کمتر کسی مطابقت دارد، انسان ها را از زیستن در مطابقت کامل با چنان معیارهایی ناامید می سازند. به نظر می رسد که ضروری است فیلسوفان اخلاق مسیر خود را یکسره تغییر دهند و نظرورزی خود را در درجه نخست با عطف نظر به مقدورات اخلاقی انسان ها آغاز نمایند. در این مقاله نشان داده شده است که نظرورزی سهل گیرانه در قلمرو اخلاق سطح اخلاقی بودن کل جامعه را بیشتر افزایش می دهد تا نظرورزی های سخت گیرانه. بنیاد این تغییر رویکرد به اخلاق بر پیوندی استوار است که ضرورتا میان روانشناسی اخلاق و فلسفه اخلاق وجود دارد، پیوندی که با پیشرفت علوم، بیشتر مورد توجه و التفات فلاسفه اخلاق قرار می گیرد. البته این ایده ای است خام و اولیه که طبیعتا با ایرادات و خلاءهایی مواجه است.

در این مقال، برآنیم که اخلاق محض یا به تعبیری فلسفه اخلاق را از دیدگاه یکی از متفکران بزرگ مغرب زمین به نام ایمانوئل کانت مورد بررسی قرار دهیم. از نظر کانت، علم، معرفتی است که واجد قضایای تالیفی پیشینی است. هر معرفتی که عاری از آنها باشد، شایسته علم نیست. احکام تالیفی پیشینی، احکام کلی و ضروری هستند که مبنای علوم قرار می گیرند. از این رو اخلاق نیز به عنوان یک علم، واجد احکام تالیفی پیشینی است. مانند: ما باید راست بگوییم. «باید»، هیچ گاه از تجربه ناشی نمی شود؛ یعنی از «هست» نمی توان «باید» را نتیجه گرفت. کانت می گوید: علم و معرفت بطور کلی از دو چیز یعنی ماده و صورت تشکیل می شود. ماده آن از خارج وارد ذهن می شود و صورت را ذهن از پیش خود عرضه می کند و به واسطه همین صورتهای ذهنی است که انسان می تواند قوانین کلی و ضروری در هر علمی را توجیه کند. به نظر او معرفت عقلی یا مادی است یا صوری. معرفت صوری را منطق صوری یا استعلایی می گویند. معرفت مادی که در باره موضوعی بحث می کند. بر دو قسم است: طبیعیات یا فلسفه طبیعی و اخلاق یا فلسفه اخلاق. علم طبیعی و علم اخلاق هر دو یک جنبه تجربی و یک جنبه پیشینی دارند. جنبه پیشینی اخلاق را اخلاق محض یا فلسفه اخلاق می گویند. از دیدگاه کانت، وظیفه فلسفه اخلاق، توجیه احکام کلی و ضروری اخلاقی است. به بیان دیگر وظیفه فلسفه اخلاق این است که عناصر پیشینی را از عناصر تجربی متمایز ساخته و بررسی کند که چه توجیهی برای قبول عناصر پیشینی داریم. یعنی چگونه قادریم، به اصولی از رفتار که برای همه انسانها الزام آور است، دست یابیم. کانت قواعدی را ارائه می دهد که از طریق آنها می توان اصول کلی و ضروری اخلاقی را تشخیص داد.

تاریخ فلسفه اخلاق قدمتی به دیرینگی اندیشه بشریت دارد و تاثیر اندیشه های فلاسفه بزرگی چون افلاطون بر اندیشه بشری مورد اتفاق و اذعان جمهور اهل فلسفه است.افلاطون برای تحقق مدینه فاضله، بر ارتباط متقابل فرد و جامعه تاکید می کند و، با توجه به اینکه حکیم حاکم یا فلیسوفشاه را رکن اصلی مدینه می داند، به اخلاق حاکمان توجه ویژه ای دارد. بنابراین، در این مقاله به فلسفه اخلاق افلاطون و اخلاق حاکمان از دیدگاه او می پردازیم.

دغدغه مشترک برخی اندیشمندان فمنیست واکاوی نسبت میان جنسیت و اخلاق است. از این منظر، فمنیست ها اخلاق سنتی را به دلیل نادیده گرفتن یا کم اهمیت دانستن ارزش های فرهنگی و نیز تجربه اخلاقی زنان با نگاهی مردسالارانه نقد کرده اند. از این رو، با طرح نظریات و رویکردهای گونا گون به بازاندیشی اخلاق سنتی پرداخته و سعی کرده اند صورت بندی نوینی از نظام و مناسبات اخلاقی متناسب با مفهوم جنسیت ارائه دهند. رهیافت های زنانه به اخلاق بر روابط شخصی و اخلاق مراقبت تاکید می کنند و به ارزش روابط انسانی اهتمام می ورزند. همچنین، رهیافت های مادرانه بر ارتباط خاص بین مادران و فرزندان به منزله الگوی تعامل اخلاقی تاکید می کنند. به همین دلیل، این گونه رهیافت ها به خلاف اخلاق سنتی، که دربردارنده قواعد عام اخلاقی، بدون جانب داری و عقلانی است، رهیافت هایی قاعده گریز، جزئی نگر، متن محور، عینی و مبتنی بر عواطفی با بنیان جنسیتی اند.